Aqrar don, havanın temperaturunun 0°C-dən aşağı düşməsi ilə bitkilərin zərər görməsinə səbəb olan hava hadisəsidir. Bu vəziyyətdə bitkilərin hüceyrələri daxilindəki su donur və hüceyrə strukturu pozulur. Nəticədə, bitkinin böyüməsi dayanır, yarpaqları və meyvələri zədələnir, hətta bəzi hallarda tamamilə məhv ola bilər.
Aqrar don hadisələri əsasən yaz və payız aylarında daha tez-tez müşahidə edilsə də, qış aylarında da bəzi bölgələrdə kənd təsərrüfatı istehsalına mənfi təsir göstərə bilər.
Aqrar Donun Bitkilərə Təsiri
Don hadisələri bitkinin inkişaf mərhələsinə və növünə bağlı olaraq fərqli dərəcələrdə zərər verə bilər. aqrar dondan qorunma üsulları hazırlanarkən məhsula təsirlərini bilmək vacibdir. Xüsusilə:- Çiçəklənmə dövründə don baş verərsə, meyvə əmələ gəlməsi ciddi şəkildə azalır.
- Məhsul yığımına yaxın dövrdə baş verən don, məhsulun keyfiyyətini və bazar dəyərini azaldır.
- Gənc pöhrələr və yarpaqlar dondan təsirlənərək bitkinin inkişafını ləngidir.
Hansı Bitkilər Aqrar Dondan Daha Çox Təsirlənir?
Bəzi bitkilər aşağı temperatur şəraitinə daha həssasdır, bəziləri isə daha davamlıdır. Aqrar dondan ən çox təsirlənən kənd təsərrüfatı məhsulları bunlardır: Meyvə Ağacları- Alma, şaftalı, ərik, gavalı, gilas, armud: Erkən çiçək açan növlər olduğu üçün yaz donları böyük risk yaradır.
- Sitrus meyvələri (portağal, mandarin, limon, qreyfurt): Qış aylarında don hadisələri sitrus bağlarında ciddi itkilərə səbəb ola bilər.
- Pomidor, bibər, badımcan, lobya, xiyar, balqabaq: Həssas tərəvəzlərdir və 0°C-dən aşağı temperaturda tez zərər görürlər.
- Kələm, brokoli, ispanaq, kahı: Qismən dözümlü tərəvəzlərdir, lakin uzunmüddətli soyuq temperaturda zədələnə bilərlər.
- Qarğıdalı, pambıq, günəbaxan: İsti iqlim bitkiləri olduqları üçün soyuğa qarşı çox həssasdırlar.
- Buğda, arpa, çovdar: Daha dözümlü taxıl bitkiləridir, lakin güclü don hadisələri böyüməni dayandıra bilər.
Aqrar Don Neçə Dərəcədə Baş Verir?
Aqrar don, temperatur 0°C-dən aşağı düşdükdə meydana gəlir və bitkilər üzərində fərqli səviyyələrdə zərərə səbəb olur. Xüsusilə yaz və payız aylarında ani temperatur enişləri aqrar don riskini artırır. Fermerlər, bu dövrlərdə hava proqnozlarını yaxından izləyərək və erkən xəbərdarlıq sistemlərindən istifadə edərək bitkilərini qorumalıdırlar.Aqrar Donun Növləri
Aqrar donun təsirlərini və formalaşma dərəcələrini bilmək onunla mübarizədə böyük əhəmiyyət daşıyır. Meteorologiya Xidmətinə görə, temperatur dəyərlərinə əsasən aqrar don növləri belə təsnif edilir:- Yüngül Don (-2.2°C ilə 0°C arası): Bəzi həssas tərəvəzlər və çiçək açmış meyvə ağacları zədələnə bilər.
- Orta Güclü Don (-4.4°C ilə -2.2°C arası): Gənc pöhrələr çiçəklər və yarpaqlar ciddi zərər görür.
- Güclü Don (-4.4°C və aşağı): Ağac gövdələri və köklər belə zədələnə bilər, yüksək riskli bölgələrdə kənd təsərrüfatı itkiləri qaçılmazdır.
Azərbaycanda Aqrar Don Hadisələri Hansı Bölgələrdə Baş Verir?
Azərbaycanın müxtəlif coğrafi şəraiti və iqlim xüsusiyyətləri aqrar don hadisələrinin bölgələrə görə fərqli təsirlər göstərməsinə səbəb olur. Aşağıdakı bölgələrdə don hadisələrinin müşahidə olunduğu məlumdur:- Şimal Dağlıq Bölgəsi (Quba-Qusar və ətraf ərazilər): Bu bölgənin yüksək dağlıq ərazilərində qış aylarında güclü şaxtalar və uzunmüddətli don hadisələri müşahidə edilir. Xüsusilə Quba, Qusar, Şamaxı və İsmayıllı rayonlarında don hadisələri yayğındır.
- Mərkəzi Aran və Qazax-Tovuz Bölgəsi: Aran rayonlarında iqlim ümumilikdə mülayim olsa da, bəzi illərdə qış aylarında temperatur kəskin şəkildə aşağı düşə bilər. Xüsusilə Gəncə, Şəmkir, Qazax və Tovuz rayonlarının dağətəyi ərazilərində don riski yüksəkdir.
- Naxçıvan Muxtar Respublikası: Naxçıvanda qış aylarında kontinental iqlim hakimdir və temperatur -20°C-dən də aşağı düşə bilər. Xüsusilə Ordubad, Şahbuz və Culfa rayonlarında don hadisələri mütəmadi olaraq müşahidə edilir.
- Cənub Bölgəsi (Lənkəran-Astara): Cənub bölgəsində əsasən subtropik iqlim üstünlük təşkil etsə də, Talış dağlarının yüksək hissələrində gecə və səhər saatlarında don hadisələri baş verə bilər.
- Qarabağ və Şərqi Zəngəzur Bölgəsi: Laçın, Kəlbəcər, Xocavənd və Xankəndi kimi yüksək dağlıq ərazilərdə sərt qış şərtləri hökm sürdüyü üçün bu bölgələrdə don hadisələrinin riski yüksəkdir.
- Bakı və Abşeron Yarımadası: Bakı və Abşeron yarımadasında qış aylarında mülayim iqlim hökm sürsə də, bəzi illərdə güclü şimal küləklərinin təsiri ilə temperaturun sürətlə enməsi nəticəsində lokal don hadisələri müşahidə edilə bilər.
Aqrar Don Hadisələri Hansı Fəsillərdə Baş Verir?
Aqrar don hadisələri əsasən ilin müəyyən dövrlərində müşahidə olunur və kənd təsərrüfatı üçün ciddi risk yarada bilər.- Payız: Oktyabr və noyabr aylarında, xüsusilə dağlıq və dağətəyi bölgələrdə erkən şaxtalar müşahidə edilir. Bu, yetişmə dövründə olan kənd təsərrüfatı məhsulları üçün təhlükə yaradır.
- Qış: Dekabr, yanvar və fevral aylarında aqrar don hadisələri ən yüksək səviyyəyə çatır. Xüsusilə Naxçıvan, Şimal Dağlıq bölgəsi və Qarabağ bölgələrində sərt şaxtalar qeydə alınır.
- Yaz: Mart və aprel aylarında gecikmiş don hadisələri meyvə ağacları və yazlıq əkinlər üçün ciddi risk yaradır. Bu cür gec şaxtalar əsasən Şamaxı, Quba-Qusar, Kəlbəcər və Laçın kimi yüksək dağlıq rayonlarda baş verir.
Aqrar Don Riskinə Qarşı Alına Biləcək Tədbirlər
Fermerlər, aqrar donun mümkün zərərlərini minimuma endirmək üçün müəyyən tədbirlər görə bilərlər. Bunlar arasında hava proqnozlarını izləmək, bitkiləri örtüklə qorumaq və isti hava axını yaratmaq kimi üsullar var.- Hava proqnozlarını izləmək və Meteorologiya Xidmətinin xəbərdarlıqlarına diqqət etmək vacibdir.
- Həssas bitkiləri örtüklərlə (tül, plastik, don örtükləri) qorumaq temperaturu müəyyən qədər sabit saxlayaraq donun təsirini azalda bilər.
- Torpağı sulamaq, temperaturun ani düşməsinin qarşısını alaraq don riskini azalda bilər.
- Külək generatorları və soba sistemlərindən istifadə etmək, böyük ərazilərdə isti hava axını yaradaraq donun təsirini azalda bilər.
