Asiya Sitrus Psillidi ilə Təbii Mübarizə

Sitrus istehsalında məhsuldarlığı və məhsul keyfiyyətini təhdid edən zərərvericilər arasında Asiya Sitrus Psillidi (Diaphorina citri) xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu zərərverici yalnız gənc zoğlarla qidalanmaqla kifayətlənmir, həm də sitrus becərilməsi baxımından ən təhlükəli xəstəliklərdən biri olan Sitrus Yaşıllaşdırma Xəstəliyinin (HLB) daşıyıcısıdır. Xəstəliyi ötürmə potensialına sahib olması, Asiya sitrus psillidinin idarə olunmasını daha da vacib edir. Bu məqalədə, Diaphorina citri-nin biologiyası, zərər formaları və təbii mübarizə üsulları ilə yanaşı, bitki immunitetini gücləndirən həllər və inteqrasiya olunmuş yanaşmalar ələ alınır.

Diaphorina Citri Nədir?

Diaphorina citri, sitrus ağaclarının gənc zoğları və yarpaqları üzərində qidalanan, boz-qəhvəyi tonlarda, 3–4 mm ölçüdə kiçik bir böcəkdir. Yumurtalarını əsasən təzə zoğ uclarına qoyur və sürfələr burada inkişafını tamamlayır. Bu zərərvericinin ən diqqətçəkən xüsusiyyəti, Sitrus Yaşıllaşdırma Xəstəliyinin (HLB) törədicisi olan Candidatus Liberibacter asiaticus bakteriyasını daşımasıdır. HLB, yoluxduğu ağaclarda damar sistemini tıxayır, fotosintezi əngəlləyir, meyvə keyfiyyətini azaldır və uzunmüddətli dövrdə ağacın məhsuldarlığının aşağı düşməsinə, hətta ölməsinə səbəb olur. Hazırda təsirli bir müalicəsi olmadığından, bu xəstəliyin qarşısının alınmasında zərərvericinin nəzarət altına alınması prioritetdir.

Asiya Sitrus Psillidinin Həyat Dövrü

Diaphorina citri-nin həyat dövrü üç əsas mərhələdən ibarətdir: yumurta, nimfa (sürfə) və yetkin fərd. Uyğun iqlim şəraitində ildə 9–10 nəsil verə bilir ki, bu da sürətli populyasiya artımı deməkdir. Ən çox yaz və payız aylarında müşahidə olunur, çünki bu dövrlərdə sitrus ağaclarında yeni zoğlar əmələ gəlir və psillid üçün uyğun qidalanma və çoxalma mühiti yaradır. Bu baxımdan, zərərvericinin inkişaf mərhələlərinin düzgün izlənməsi, mübarizədə vaxtın düzgün təyin olunması üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.

Asiya Sitrus Psillidinin Zərərləri

Asiya sitrus psillidi sitrus ağaclarına həm birbaşa, həm də dolayı yolla zərər verir:

• Yarpaq və zoğlardan şirə soraraq bitkinin zəifləməsinə səbəb olur.
• Yarpaqlarda saralma, bükülmə və tökülmələr yaradır.
• Gənc zoğların qurumasına və inkişafının ləngiməsinə səbəb ola bilər.
• Sitrus Yaşıllaşdırma Xəstəliyini daşıyaraq sağlam ağaclara yayır.
• Fotosintez qabiliyyətini azaldaraq meyvə keyfiyyətinə və məhsuldarlığa mənfi təsir göstərir.

HLB xəstəliyinə yoluxmuş ağaclarda meyvələr biçimsiz, turş və yetişməmiş halda qalır. Ağacın iqtisadi ömrü qısalır. Buna görə xəstəlik yayılmadan əvvəl zərərverici ilə təsirli mübarizə vacibdir.

Asiya Sitrus Psillidinə Qarşı Mübarizə Üsulları

Zərərvericiyə qarşı yalnız kimyəvi həllərə fokuslanmaq əvəzinə təbii və inteqrasiya olunmuş üsulları ön plana çıxarmaq həm ekoloji davamlılıq, həm də uzunmüddətli uğur baxımından daha təsirlidir.

1. Bioloji Mübarizə

• Təbii düşmənlərdən biri olan Tamarixia radiata, Diaphorina citri sürfələrini parazitləyərək populyasiyanı azaldır.
• Faydali həşəratların qorunması üçün geniş təsirli pestisidlərdən uzaq durulmalıdır.

2. Bitki İmmunitetini Gücləndirmə

• Bitkilər güclü immun sisteminə sahib olduqda zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı daha dözümlü olurlar. Xüsusilə kalsium, sink, bor və maqnezium kimi mikroelementlərin balanslı şəkildə qəbulu hüceyrə membranının möhkəmliyini artıraraq bakterial xəstəliklərin girişini çətinləşdirir.
• Yarpaq analizləri bitkinin mövcud qidalanma vəziyyətini göstərir və çatışmayan elementlərin doğru dozada, doğru zamanda tamamlanmasını təmin edir. Bu, bitkini xəstəliklərə qarşı daha davamlı edir.

3. Mədəni Tədbirlər

• Yoluxmuş zoğ və budaqlar budanmalı, ağac altı təmizlənməlidir.
• Bağda gigiyenaya diqqət edilməli, alaq otları təmizlənərək zərərvericinin gizlənmə yerləri aradan qaldırılmalıdır.

Asiya Sitrus Psillidi Tələləri

Zərərvericinin populyasiyasını izləmək, mübarizə vaxtını düzgün təyin etmək baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.

• Sarı yapışqan tələlər yetkin fərdlərin tutulmasını və sayının izlənməsini təmin edir.
• Daha inkişaf etmiş T-Trap rəqəmsal feromon tələləri isə Diaphorina citri populyasiyasını iqlim məlumatları (məsələn, temperatur) ilə birlikdə təhlil edir və istehsalçıya erkən xəbərdarlıq göndərir.

Bu texnologiyalar sayəsində həm dərmanlama vaxtı optimallaşdırılır, həm də lazımsız pestisid istifadəsinin qarşısı alınır.

İnteqrasiya Olunmuş Mübarizə İlə Sağlam Sitrus Bağları

Asiya Sitrus Psillidi, sitrus istehsalı baxımından yalnız bir zərərverici deyil, həm də ölümcül bir xəstəliyin daşıyıcısıdır. Buna görə mübarizə yalnız zərərvericini yox etməyə deyil, eyni zamanda bitki sağlamlığını bütövlükdə qorumağa yönəlməlidir. Yarpaq analizi vasitəsilə bitkilərinizin mövcud qidalanma vəziyyəti müəyyən edilir və immuniteti artırıcı xüsusi reseptlər hazırlanır. Beləliklə, xəstəliklərə qarşı qoruma daxildən başlayır, istehsal təhlükəsizliyə alınır.